Fazla çalışma, işçinin yasal çalışma süresinin veya iş sözleşmesiyle belirlenen çalışma süresinin üzerinde, işverenin yararına yaptığı çalışmaya denir. 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesi yasal haftalık çalışma süresinin 45 saat olduğunu düzenlemiştir.
İş kanununa ilişkin fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yönetmeliğine göre; Fazla çalışma, İş Kanununda yer alan şartlar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmaları ifade eder. Fazla sürelerle çalışma ise haftalık çalışma süresinin yapılan iş sözleşmesinde 45 saatin altında olacağının belirlendiği hallerde sözleşmeyle belirlenmiş olan bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmaları ifade eder.
Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti
Fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. Fazla sürelerle çalışmalarda her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödenir.
Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, 4857 sayılı Kanunun 42. maddesi uyarınca zorunlu nedenlerle ve 43. maddesi uyarınca olağanüstü hallerde, haftalık otuz yedi buçuk saati aşan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir.
Fazla Çalışma Limiti
Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda iki yüz yetmiş (270) saatten fazla olamaz. Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.
İşçi bir günde normal çalışma süresi dahil en fazla 11 saat çalışabilir. Haftada 66 saat çalışabilir.
İşçinin Fazla Çalışmayı Kabul Etmemesi
İş Kanunun 41. maddesinin 7. fıkrası hükmüne göre, işçinin fazla çalışma yapması için onayının alınması şarttır. Fazla Çalışma Yönetmeliğine göre işçinin onayının her yıl başında yazılı olarak alınması ve işçinin özlük dosyasında saklanması zorunluluktur. Bu kapsamda işçi onay vermediği takdirde işveren tarafından fazla çalışmaya maruz kalır ise bu işçi için haklı nedenle fesih sebebi olacaktır.
Ancak bu düzenlemede 25.08.2017 tarihinde yapılan değişiklikle işçinin işe girişte sözleşmesi yapılırken veya ihtiyaç doğduğunda onay vermesi halinde fazla mesai için işçinin rızası olduğu kabul edilecektir. Daha önce Yargıtay fazla çalışma muvafakatnamelerinin her yıl alınmış olması koşulunu arıyordu. İşçinin fazla mesai yapmak istememesi halinde ise fazla mesai için verdiği onayı 30 gün önceden işverene yazılı bildirimde bulunarak geri alabilmesine imkan tanınmıştır. Yani artık işverenler her yıl başında fazla mesai için ayrıca onay almak zorunda değildir.
Fazla Çalışmanın Karşılığı Nedir?
Fazla çalışmanın karşılığı işçiye iki şekilde verilebilir:
- İşçiye fazla çalışma karşılığının yasada ya da sözleşmede belirtilen oranlar çerçevesinde artırılarak, zamlı ücret olarak ödenebilir.
- İşçiye kanunda ön görülen koşullarda serbest zaman verilebilir.
Fazla Çalışmanın İspatı
Fazla çalışmanın ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın bu tür yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tarafların dinletmiş oldukları tanık beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir.
İşçilerin genelde fazla mesaiyi ispatta tek delilleri tanık/şahit olmaktadır. Bu gibi durumlarda Mahkemede şahit olarak dinletilmek istenilen kişilerin davayı açan işçi ile çalışma sürelerinin ne kadar olduğu ve aynı sürelerde işçi ile fazla çalışma yapıp yapmadığı önem arz etmektedir.